अविरत फिरणाऱ्या कालचक्राच्या गतीत ‘रामाच्या पारी’ हा शब्द जणू हरविल्यासारखा झाला आणि गावागावातून ‘दान पावलं, दान पावलं’ असे गात पायात चाळ, हातात मंजिरी, चिपळ्या वाजवित सकाळीच गाव जागे करणारे ‘वासुदेव’ अभावानेच दिसू लागले. 

    मुळातच कृष्णभक्त असलेली ही भटकी जमात आता कालबाह्य होत आहे. यांनाच ‘थुकोट’ असेही नाव आहे. महानुभाव साहित्यामध्ये यांचा ‘ भ्रीडी’ असा उल्लेख आढळतो. ‘हरबोला’, ‘जागाकापडी’, ‘अंतवैदिन कापडिया’ ही देखील यांचीच नावे. ‘वासुदेव’ ही महाराष्ट्रातील प्राचीन परंपरा असून वासुदेव, वासुदेव गोंधळी, वासुदेव जोशी असे उपप्रकार दिसून येतात.

    एका ब्राह्मण ज्योतिष्यास कुणबी स्त्रीपासून झालेला पुत्र ‘सहदेव’ हा या जमातीचा मूळ पुरुष मानतात. भगवान श्रीकृष्णाने यादवकुळातील लोकांना निरनिराळी कामे नियुक्त करून दिली. वासुदेव  समाजाच्या पूर्वजांना लोकांच्या कुळीचा उद्धार करण्याचे काम सोपवले. तेव्हापासून वासुदेवाकडे कुळी वाचून दाखवण्याचे काम आले. वाचून दाखवणे, वाचून देणे या शब्दांत कालांतराने बदल होऊन ‘वाचदेव’ असा शब्द रूढ झाला आणि याच शब्दाचे अपभ्रंश रूप ‘वासुदेव’ सध्या प्रचलित आहे. 

    कृष्णाचे भक्त म्हणवून घेणारी ही जमात कृष्णाची प्रतीके आपल्या वेशभूषेत सन्मानाने वागविते. मोरपिसांचा उंच टोप, घेरदार झगा, सुरवार, खांद्यावर उपरणे, गळ्यात झोळी, कंबरेला छोटी बासरी (पावरी) अशा रूपात हे वासुदेव त्यांच्या ठराविक गावामध्ये भिक्षाफेरी मारतात. या सर्व वेषभूषेमध्ये मोरपिसाच्या टोपीला अत्यंत महत्त्व आहे.भिक्षाफेरीसाठी निश्चित केलेल्या गावामध्ये भिक्षा मागतानाच ते ही टोपी वापरतात, इतरत्र नाही.

    खासगाव, ता. जाफराबाद, जि.जालना येथे बरीचशी वासुदेवांची घरे आहेत. खानदेशमध्ये चांगदेव जत्रेत यांची जातपंचायत होत असे. आता ही कालबाह्य झाली असून नवीन पिढी वादविवादांसाठी कोर्टाचा अवलंब करताना दिसते. महाराष्ट्रामध्ये काही भागात नवजात शिशुच्या पाचवीच्या पूजेला वासुदेव मंडळींना आवर्जून बोलावतात. हे लोक यादिवशी पूजा करतात, बाळाची दृष्टीबाधा निवारण करतात आणि शिशुला मंगल आशीर्वाद देतात.

    वासुदेवाला दिलेले दान देवदेवतांना, पितरांना पोहोचते अशी समजूत असल्याने लोक त्यांना कधीही रिक्त हस्ते पाठवीत नाहीत. त्यांच्या झोळीला ‘कामधेनू’ असे यथार्थ नाव आहे. याच झोळीत आलेल्या भिक्षेतून ते आपला चरितार्थ चालवतात. वासुदेव राम प्रहरी गात नाचत येतो आणि लोककल्याणार्थ तसेच वाडवडिलांचा उद्धार करण्यासाठी दान करा असे कवनाद्वारे सांगतो.

“वासुदेव हरी वासुदेव हरी