नवदुर्गा मधील दुर्गेचे चौथे रूप म्हणजे कूष्मांडा. कूष्मांडा देवीला आदिमाया-आदिशक्ती मानले जाते. कुसुम फुलांप्रमाणे हास्य आणि अण्ड-ब्रम्हांड या दोन शब्दांची संधी होऊन कूष्मांडा हा शब्द तयार झाला आहे.